Drevna istorija Kine obuhvata vremenski period koji započinje pre milion i sedamsto hiljada godina. Početak drevne istorije Kine je čovek Yuanmou, a kraj – prvi opijumski rat, koji je počeo 1840.godine. Za to vreme, Kina prolazi kroz periode primitivnog, robovlasničkog i feudalnog društva.
Moderna istorija Kine započinje 1840. godine, a završava se osnivanjem Narodne Republike Kine 1. oktobra 1949. godine. Tokom ovog perioda, Kina ima polu-kolonijalni i polu-feudalni status. Moderna istorija Kine deli se na period stare (1840. – 1919. godine) i nove demokratske revolucije (1919. – 1949. godine). Osnivanjem Narodne Republike Kine, 1. oktobra 1949. godine, započinje period socijalističke revolucije i izgradnje zemlje.
Hronološki prikaz kineske istorije:
Primitivno društvo
Period primitivnog društva u Kini traje od 1 700 000 godina p.n.e do 22. veka p.n.e kada je osnovana dinastija Xia. Primitivno društvo se deli na period primitivnih hordi i period plemenskih zajednica. Period plemenskih zajednica obuhvata matrijarhat i patrijarhat.
Prema legendi, Žuti car (黄帝– Huángdì) je bio plemenski vođa grupe plemena na obali Žute reke (Hoangho) pre više od 4600 godina. On je započeo gajenje žitarica i domaćih životinja, čime je ova zajednica plemena počela da jača. Žuti car je poveo plemena u rat protiv plemena Boga vatre (炎帝-Yándì) i plemena koje je predvodio Chi You, i sve ih je pobedio. Posle ove pobede se plemena Žutog cara i Boga vatre ujedinjuju, te u dužem vremenskom period žive zajedno na obali Žute reke. Od ovih plemena vremenom nastaje kineska nacija, a osnivačem kineske nacije se smatra Žuti car. Nakon Žutog Cara, kao istaknute vladare ujedinjenih plemena u dolini Žute reke istorija beleži trojicu plemenskih vladara: Yao (尧), Shun (舜) i Yu (禹).
Žuti car, Bog vatre, Yao, Shun i Yu u kineskoj istoriji predstavljaju tzv. “5 legendarnih careva”.
Robovlasničko društvo: dinastije Xia, Shang, Zapadni Zhou i Period proleća i jeseni
Period robovlasničkog društva u Kini traje od 22. veka p.n.e do 476. god. p.n.e. U 22. veku p.n.e, Yu-ov sin Qi (启) osniva Xia (夏) dinastiju i najstariju robovlasničku državu u Kini. U 16. veku p.n.e kralj Jie (桀) dinastije Xia biva vojno poražen od Kralja Tang-a (汤) dinastije Shang (商) i tako nastupa vladavina dinastije Shang. Period vladavine Shang-a (16.vek p.n.e-11.vek p.n.e) je period burnog razvoja robovlasničkog društva. U ovom periodu se razvijaju poljoprivreda i zanatstvo, te topljenje i livenje bronze. Prvi istorijski izvori datiraju iz ovog perioda. I Shang dinastija okončava poražena on naredne dinastije, dinastije Zhou, čiji je prvi kralj – kralj Wu (周武王). Period Zapadnog Zhou-a traje od 11. veka p.n.e do 771.god.p.n.e. i predstavlja period vrhunca robovlasničkog društva. Vladari Zapadnog Zhou-a primenjuju sistem plemićkih poseda i sistem bunara i polja. U vreme vladavine kralja Li-ja (厉), došlo je do narodnog ustanka, Li je pobegao iz zemlje, a vlast su preuzela dva kneza – Zhou (周) i Shao (召). 771.god. p.n.e Zapadni Zhou je poražen od strane naroda Quanrong (犬戎).
Period od 770.god. p.n.e do 476.god. p.n.e je period postepenog propadanja robovlasničkog društva. U ovom periodu, položaj i pozicija kraljevske porodice Zhou oslabljuje, ali zato jačaju položaj i pozicije plemstva. Zahvaljujući upotrebi gvožđa i razvoju stočarstva, povećava se poljoprivredna proizvodnja i broj privatnih poseda zemlje, što dovodi do raspada robovlasničkog sistema državnog vlasništva nad zemljom i sistema bunara i polja. Uskoro robovlasnički sistem biva potpuno odbačen.
Period Proleća i jeseni je period značajnog razvoja kineske kulture i misli.
Huo Ding, obredna bronza iz Perioda proleća i jeseni, muzej u Taiyuan-u
Nastanak i razvoj feudalnog društva – Period zaraćenih država, Qin i Han
Period ranog feudalizma u Kini traje od 475.god. p.n.e do 220.god. n.e. Tokom Perioda zaraćenih država, novonastali sloj zemljoposednika pokreće političke reforme u feudalnim državama. Vrlo burne političke promene dešavaju se u državi Qin (秦) , što dovodi do toga, da država Qin vremenom postane najsnažnija feudalna država. Tokom ovog perioda, ostvaruje se značajan napredak društva, ekonomije, nauke i tehnike, kao i razvoj kineske misli. Ovaj period je poznat po tzv. „raspravama sto škola“ („百家争鸣“) koje su značajne za potonji razvoj kineske filozofije i nauke.
7 zaraćnih država pre ujedinjenja Kine: Qin, Wei, Chu, Qi, Yan, Zhao, Han
Država Qin je prva kineska apsolutistička i centralizovana feudalna država koja je uspela da ujedini više različitih nacija. Prvi car Qin-a (秦始皇 – Qínshǐhuáng ) je izuzetno značajna ličnost u istoriji Kine. Nakon ujedinjenja Kine 221.god. p.n.e, da bi sprečio upade Huna sa severa, iskoristio je već postojeći zid na severu država Qin, Zhao i Yan kao osnovu i produžio ga prema istoku do današnje provincije Liaoning, a prema zapadu do današnjeg Lanzhou-a. Tako je nastao poznati Kineski zid – za koji Kinezi kažu, da je to: – „zid dugačak 10000 li-ja“. Bez obzira na generalno veliki značaj za istoriju Kine, Qin dinastija, zbog svoje tiranije nije imala naročitu naklonost naroda, tako da je i uništena narodnim ustancima.
Zapadni Han predstavlja vrlo moćnu feudalnu dinastiju. Na početku vladavine Zapadnog Han-a, sprovedena je politika obnavljanja društva, što je dovelo do značajnog ekonomskog oporavka i razvoja, da bi u vreme Cara Wu-a (汉武帝, 140.god. p.n.e – 87.god. p.n.e) Kinesko carstvo postalo moćnije nego ikad. Zapadni Han je poznat po još većoj centralizaciji vlasti, po prihvatanju konfučijanske misli kao osnove društva, po učestalim ratovima sa Hunima, ali i po otvaranju „puta svile“, koji je služio za trgovinsku razmenu svile i drugih roba između Kine i Sredozemlja, kao i za uspostavljanje kulturne saradnje.
Zapadni Han je uništen usled narodnih ustanaka, da bi 25.god.n.e car Guang osnovao dinastiju Istočnog Han-a. Dinastija Istočnog Han-a traje do 220 god.n.e., kada nestaje sa pozornice istorije, jer se protiv tiranije i mračnjaštva vladajućeg staleža podižu narodne bune i ustanci. Istorija beleži naročito poguban po ovu dinastiju narodni ustanak „Žutih turbana“.
Podela feudalnih država i velika integracija naroda – tri kraljevstva, Zapadni i Istočni Jin, Južne i Severne dinastije
Pod uticajem ustanka „Žutih turbana“, režim Istočnog Han-a slabi i postoji samo formalno. U procesu suzbijanja ustanka pojavljuje se vojna grupacija koja stvara separatistički režim. U Guandu, Cao Cao sa trostruko manjom vojskom pobeđuje Yuan Shao-a i ujedinjuje severne teritorije. U bici kod Crvenih Stena, Cao Cao ipak biva žestoko poražen i vraća se na sever. Pozicije Sun Quan-a i Liu Bei-a su vrlo stabilne.
220.god., sin Cao Cao-a, po imenu Cao Pi osniva državu Wei i proglašava se za cara. 221.god. Liu Bei osniva državu Shu i proklamuje sebe za cara, a 222.god. Sun Quan takođe osniva državu Wu i proglašava se za njenog kralja. Tako nastaju tzv. „tri kraljevstva“.
Krajem perioda tri kraljevstva, država Wei postaje vrlo moćna.
263.god. Wei poražava državu Shu.
265. god. Sima Yan (司马炎) preuzima vlast nad državom Wei i osniva dinastiju Zapadnog Jin-a.
280.god. Zapadni Jin osvaja državu Wu, čime se u potpunosti okončava period Tri kraljevstva.
Jedinstvo Zapadnog Jin-a je kratkotrajno. Usled sve oštrijih klasnih i nacionalnih antagonizama, ustanaka i pružanja otpora režimu, Zapadni Jin se 316.god. raspada.
Nakon raspada i propasti Zapadnog Jin-a, naslednik kraljevske porodice Sima Rui (司马睿) u južnom delu donjeg toka reke Jangcekjang osniva dinastiju Istočnog Jin-a.
Na severu Kine vođe različitih klanova osnivaju 16 država. 383.god. Država Prednjeg Qin-a koja je ujedinila teritorije duž vodotoka reke Hoangho se sukobljava sa Istočnim Jin-om na reci Fei. Pobedu odnosi Istočni Jin. Uskoro se Prednji Qin raspada, dovodeći jug i sever u situaciju potpune konfrontacije. Na jugu su, osim Istočnog Jin-a, osnovane još 4 dinastije – Song (宋), Qi (齐), Liang (梁) i Chen (陈) koje su se zajedno zvale Južne dinastije. Na severu je stvoreno 5 dinastija, i to: Severni Wei (北魏), Istočni Wei (东魏), Zapadni Wei (西魏), Severni Qi (北齐) i Severni Zhou (北周), koje su nazvane Severnim dinastijama. U vreme Južnih i Severnih dinastija (420. – 589.god.), južni deo donjeg toka reke Jangcekjang, tzv. Jiangnan (江南) se veoma intenzivno razvija u ekonomskom smislu, dok se na severu odvija intenzivna integracija različitih naroda.
Procvat feudalizma – dinastije Sui i Tang
Periodom procvata feudalizma u Kini smatra se vreme od osnivanja Sui dinastije 581.god. do kraha Tang dinastije 907.god. Zahvaljujući ekonomskom razvoju juga i integraciji stanovništva severa, dinastija Sui je uspela da ujedini celu teritoriju Kine. Stvorili su stabilan društveni poredak. Poljoprivreda, zanatstvo i trgovina napreduju, te feudalna ekonomija doživljava procvat. U ovom periodu dolazi do reformi sistema birokratije i do stvaranja sistema carskih ispita, a poseban značaj za ekonomiju juga ima prokopavanje Velikog kanala od Pekinga do Hangzhou-a.
Tokom narodnog ustanka protiv dinastije Sui, pobunjenik po imenu Li Yuan (李渊) vojno osvaja Chang’an (današnji Xi’an) i 618.god. osniva dinastiju Tang, kao njen car. On se zalaže za poštenje u pravdu u politici, tako da se ovaj period istorije odlikuje mirom i prosperitetom, a naziva se zlatnim vekom kineske istorije. Značajno se razvijaju ekonomija, multikulturalnost i povezivanje različitih nacija u okviru Kine, kao i kulturno-ekonomska saradnja sa drugim zemljama Azije.
Bronzani novac iz Sui i Tang dinastije, Muzej prestonice
Neočekivani ustanak Anshi, koji se desio 755. godine dovodi do totalnog urušavanja dinastije Tang u narednih 8 godina, jer izaziva oružane sukobe i odvajanje teritorija, a samim tim dolazi do opadanja ekonomskog razvoja. Kraj vladavine dinastije Tang je obeležen nepopularnom merom aneksiranja zemljišta i poseda od strane režima, što izaziva seljačke bune i dovodi do konačne propasti ove dinastije.
Dalja integracija stanovnistva i razvoj feudalne ekonomije – 5 dinastija: Liao (辽), Song (宋), Xia (夏), Jin (金) i Yuan (元)
To je vreme od 907.god. do 1368.god. Tokom perioda vladavine 5 dinastija i 10 kraljevstva, na jugu je bilo dosta stabilno, tako da je ekonomija cvetala. Nakon osnivanja Severnog Song-a i preduzimanja određenih mera za centralizaciju vlasti, završen je period političkog raskola 5 dinastija i 10 kraljevstva, što je opet pogodovalo ekonomskom razvoju. U srednjem periodu Severnog Song-a, kako bi suzbio političku krizu, političar i književnik Wang Anshi (王安石) je pokrenuo značajne političke reforme. Krajem vladavine režima Severnog Song-a, korupcija cveta, a odbrambena moć je vrlo slaba, tako da susedna dinastija Jin preduzima vojni pohod na Severni Song i pobeđuje ga. 1127.god. započinje vladavina Južnog Song-a.
U vreme dinastije Severnog Song-a, istovremeno postoje susedne dinastije raznih mongolskih naroda, kao sto su: dinastija Liao naroda Khitan (契丹族), dinastija Jin naroda Džurdži (女真族) kao i dinastija Xia naroda Tanguta (党项族). Ove dinastije su neprekidno međusobno ratovale, ali i ostvarivale ekonomsku i kulturnu razmenu.
Vođa mongolskog naroda Temudžin (铁木真) poznatiji kao Džingis Kan (成吉思汗) je ujedinio sva mongolska plemena i osnovao mongolski režim. On je sa svojim naslednicima krenuo u veliki rat. Njegov unuk – Kublaj Kan (忽必烈) osniva dinastiju Yuan i uspeva da objedini celu Kinu. U upravljanju Kinom, dinastija Yuan je primenila sistem pokrajina i ostvarila jurisdikciju nad teritorijom cele Kine. U ovom periodu ostvaruje se efikasna ekonomska razmena među mnogobrojnim nacijama koje žive u Kini, zanatstvo, trgovina i urbana ekonomija doživljavaju procvat, veze sa Azijom, Evropom i Afrikom se pojačavaju, značajnije se razvijaju kultura, nauka i tehnika.
Postepeno propadanje feudalizma – Ming i Qing (do opijumskog rata)
Period od 1368.god. kada je osnovana dinastija Ming, pa do 1839.god. kada počinje opijumski rat predstavlja vreme konsolidovanja različitih naroda koji su živeli na teritoriji Kine, kao i vreme postepenog propadanja feudalnog sistema.
1368.god. Zhu Yuanzhang (朱元璋) osniva dinastiju Ming. Početkom vladavine vladari Ming-a pojačavaju apsolutističku i centralističku vlast. Da bi povećala odbrambenu moć vojske, vlada Ming-a izgrađuje Peking i proglašava ga za svoju prestonicu. Radi ojačanja severne granice države, vlada Ming-a nastavlja izgradnju Kineskog zida na severu. Kako bi se poboljšale veze sa inostranstvom, vlada Ming-a šalje admirala Zheng He-a u pomorske ekspedicije. Zahvaljujući razvoju robne privrede, na jugu Kine počinju da se pojavljuju prva obeležja nastanka kapitalizma. Krajem epohe Ming-a, vlada je bila despotski nastrojena i korumpirana, antagonizmi u društvu su sve izraženiji, da bi došlo do seljačkog ustanka čiji je vođa bio Li Zicheng (李自成) koji i uspeva da zbaci sa vlasti dinastiju Ming.
Nebeska palata u Pekingu, sagrađena za vreme Ming dinastije
1616.god. je Nurhači (努尔哈赤) osnovao Kasni Jin, dinastiju naroda Džurdži. Njegov sin Hong Taiji (皇太极) je teritoriju koju su Džurdži nastanjivali preimenovao u Mandžuriju, proglasio se za cara 1636.god., a naziv dinastije promenio iz Jin (金) u Qing (清). Početkom vladavine Qing-a, vladari dodatno ojačavaju hegemoniju i centralizovanu vlast, osnivaju kabinet, šest ministarstava i odeljenje za vojna pitanja. Radi kontrole misli, vlasti Qing-a nemilosrdno progone intelektualce koji se bune protiv njih.
U periodu Ming-a i Qing-a mnogonacionalna Kina postiže stabilnost. Zheng Chenggong (郑成功) je uspeo da oslobodi Taiwan od Holanđana, dinastija Qing osniva vladu na Tajvanu (台湾), uspeva da odbije Rusiju u napadima na reci Heilongjiang (黑龙江), pojačava svoju jurisdikciju nad Tibetom (西藏), što je sve doprinelo očuvanju suvereniteta i teritorijalnog integriteta države Qing-a.
Moderna istorija
Opijumski ratovi
Pre opijumskih ratova, Kina je bila nezavisna feudalna država. Obzirom da je u Kini u to vreme vodeću ulogu imala naturalna ekonomija, u trgovini sa Engleskom Kina je stalno bila u suficitu. Kako bi izbegla trgovinski deficit, Engleska je krijumčarila opijum u Kinu, što je katastrofalno ugrozilo zdravlje Kineza i stabilnost carstva. Stanovništvo je zahtevalo da se zabrani uvoz opijuma u Kinu, pa je vlada Qing-a ovlastila generala Lin Zexu-a (林则徐) da ode u Guangzhou i sredi situaciju. Zabrana uvoza opijuma je bila ozbiljan udarac za podmuklog engleskog agresora. Iz tih razloga, Engleska 1840.god. započinje opijumski rat. Tokom rata, kineski rodoljubi svih društvenih slojeva su se herojski borili protiv Engleza, međutim, pošto je vlada Qing-a sprovodila politiku kompromisa, Kina je na kraju izgubila ovaj rat. 1842.god. Engleska je primorala vladu Qing-a da potpiše „kinesko-engleski nanđinški pakt“, čime je Kina počela da gubi svoju nezavisnost i teritorijalni integritet. Od tog trenutka, Kina postaje polu-kolonijalno i polu-feudalno društvo. Dobra strana rata je, što je određeni broj intelektualaca shvatio, da treba malo više pažnje posvetiti proučavanju zapada, kako bi se lakše od njega zaštitili.
Od 1856. do 1860.god. traje drugi opijumski rat. Da bi povećali svoju dobit, Englezi i Francuzi ponovo napadaju Kinu, a pridružuju im se Amerika i Rusija. Ove četiri države su primorale vladu Qing-a da potpiše《Tjenđinški pakt》i《Pekinški pakt》, čime je Kina izgubila još svojih teritorija i svog suvereniteta, a moć agresora se širi na sve primorske provincije i na donji i srednji tok reke Jangcekjang. Kina još dublje tone u polu-kolonizovan položaj.
Tajpinški ustanak
Nakon opijumskih ratova, konfrontacije u Kini između različitih slojeva društva su se intenzivirale, tako da sve češće dolazi do ustanaka. 1851. god., Hong Xiuquan (洪秀全) započinje ustanak u Jintian-u (金田), i osniva dinastiju „Nebeskog carstva uzvišenog mira“ (太平天国). Hong Xiuquan 1853.god. osniva prestonicu Nebeskog carstva u Nanđingu, preimenovanjem u „Nebesku prestonicu – Tianjing“ (天京). 1856. god. Nebesko carstvo dostiže vrhunac vojne moći. Zbog raskola među vođama ustanka dolazi do konflikta u Tianjing-u koji uzrokuje opadanje moći Nebeskog carstva, da bi ustanak doživeo konačan poraz 1864.god. Značaj Taipinškog ustanka je ogroman u duhovnom smislu, jer se vođe ovog ustanka bore za istinu, nezavisnost i prosperitet Kine, a protive se feudalnom sistemu i agresiji stranaca na Kinu. Tajpinški ustanak predstavlja vrhunac seljačkih ratova u Kini.
Nastanak kapitalizma i pridubljivanje nacionalne krize
U drugoj polovini 19. veka vladajući sloj Qing-a sve više naginje vesternizaciji. Od 1860. – 1890.god. vrlo je popularan pokret vesternizacije, čija je deviza bila „uči od stranaca da bi ojačao“ („师夷长技以自强“). Iako pokret vesternizacije nije doveo do ekonomskog procvata Kine, ipak je izazvao početak razvoja kapitalizma u Kini.
Od 1860.- 1870. god. u Kini se pojavljuju prvi oblici kapitalističke proizvodnje i nastaje nacionalna buržoazija. Kineska nacionalna buržoazija ima kontradiktoran stav prema zapadnom agresivnom kapitalizmu: sa jedne strane priželjkuje revoluciju, a sa druge je vrlo popustljiva prema zapadu. Kineski proleterijat nastaje još i pre nastanka buržoazije, tačnije oko 1840.godine. On ima tu snagu da postane nosilac revolucije.
Krajem 19.veka, u procesu tranzicije zapadnog kapitalizma u imperijalizam, agresori još žešće napadaju Kinu. Jedan za drugim nižu se kinesko-francuski rat (1883.god.) i prvi kinesko-japanski rat (1894.god. – 甲午中日战争). Kroz ove ratove Kina sve više gubi teritorijalni integritet. Imperijalističke zemlje koje su „stavile šape“ na kineski teritoriju, samovoljno zauzimaju koncesije, određuju šta je čija sfera uticaja, bezobzirno rasparčavajući Kinu.
Reformistički pokret i bokserski ustanak
Nakon završetka prvog kinesko-japanskog rata, nacionalna buržoazija postaje nova politička snaga. Reformisti, poput Kang Youwei-a (康有为) i Liang Qichao-a (梁启超), da bu zaustavili dalje propadanje Kine i razvijali kapitalizam, pokrenuli su tzv. „reforme 100 dana“ (1898.god.). Odgovor carice-majke Ci Xi (慈禧) koja je bila predstavnik stare feudalne struje je bio pokretanje vojnog puča, koji je doveo reformistički pokret do sloma. Iako je doživeo neuspeh, ovaj pokret je značajan u ideološkom smislu, jer je pokrenuo misaono i nacionalno buđenje Kineza.
Bokserski ustanak je imao za cilj suprotstavljanje imperijalizmu i podsticanje rodoljubivih osećanja kod Kineza. Ovaj ustanak je pomutio arogantne planove inperijalista da rasparčaju Kinu i žestoko je pogodio reakcionarnu vladu dinastije Qing i ubrzao je njeno propadanje. Kao odgovor na bokserski ustanak, leta 1900.god. vojna alijansa osam zemalja – Engleske, Rusije, Japana, Francuske, Nemačke, Amerike, Italije i Austro-ugarske je napala Kinu. 1901. god. vlada Qing-a je morala da potpiše ponižavajući pakt sa ovih osam zemalja, kao i Belgijom, Holandijom i Španijom, kojim je još više kolonizovana i bila prinuđena da plati veliku količinu novca u srebru svim ovim zemljama kao kompenzaciju za bokserski ustanak.
Rasparčavanje Kine od strane imperijalista
Revolucija Xinhai i slom Qing dinastije
1894. god. Sun Zhongshan (Sun Jatsen – 孙中山) osniva prvu kinesku buržoasku revolucionarnu grupu pod nazivom „Društvo za obnovu Kine“ (兴中会). Početkom 20.veka, buržoazija sve više odobrava ideje demokratske revolucije, pojavljuju se čuveni mislioci koji se zalažu za demokratske ideje: Zhang Binglin (章炳麟), Zou Rong (邹容), Chen Tianhua (陈天华) i drugi. Širenje ovakvih ideja uzrokuje osnivanje revolucionarnih grupa. 1905.god. osnovana je Kineska liga (中国同盟会), što nagoveštava da je demokratska revolucija kineske buržoazije ušla u jednu novu fazu.
Revolucionarno raspoloženje raste, širom zemlje bukte ustanci. Oktobra 1911.god. ustanak u Wuchang-u (武昌) je uspeo, dinastija Qing je svrgnuta sa vlasti, što označava i kraj dvomilenijumskog imperijalnog perioda kineske istorije. Na Novu godinu 1912.god. Sun Zhongshan proglašava osnivanje Republike Kine (中华民国) čiji on biva prvi predsednik. Revolucija Xinhai (辛亥革命) ima veoma veliki istorijski značaj. To je prva buržoaska demokratska revolucija u Kini koja ima karakter borbe protiv imperijalizma i feudalizma i prvi konkretan uspešan korak u toj borbi.
